Việc xác định nguồn gốc của cá cũng rất phức tạp bởi thực tế là một loài cá trông giống nhau bất kể quốc gia nào cũng đánh bắt nó, vì vậy khó xác định cá thịt trắng được Nga hay Na Uy.   Theo dữ liệu thương mại của Anh từ HMRC, lượng NK thủy sản của Nga trị giá 70 triệu đến 120 triệu bảng (85,2 triệu - 146,5 triệu USD) dường như đã “không cánh mà bay”. Dựa trên những số liệu này, Anh chỉ NK cá Nga trị giá 3,8 triệu bảng Anh vào năm 2021, tương đương 0,1% tổng NK thủy sản. Nếu dữ liệu chính thức là chính xác, mức thuế 35% của Anh sẽ chỉ tăng thêm 1,33 triệu bảng Anh vào chi phí NK thủy sản của Nga. Một nhà nhập khẩu NK phile cá cod và cá haddock đông lạnh trên tàu Nga cho biết con số này là không đúng. Nguồn tin cho rằng chỉ tính riêng trong năm 2021, Anh nhập khẩu từ Nga ước tính 16.000-17.000 tấn phile cá tuyết đông lạnh, trị giá khoảng 100 triệu bảng Anh.  Joe Cooper, nhà nghiên cứu tại Seafish UK cho biết: “Hiện tại, chúng tôi không có lời giải thích nào về sự sụt giảm NK từ Nga vào năm 2021, được thể hiện trong số liệu thống kê thương mại hàng tháng của HMRC đối với các sản phẩm thủy sản” Dữ liệu sơ bộ không khớp với những gì ngành công nghiệp đã tạo ra trên thực tế. Sử dụng dữ liệu chính thức của Anh sẽ tạo ra sự không phù hợp đối với các cảnh báo trong ngành về thuế quan 35%, có hiệu lực vào ngày 20/7. Nếu thuế quan chỉ có giá hơn 1 triệu bảng Anh, thì việc trì hoãn 3 tháng để thực hiện là không cần thiết. Trước đó, ông Ryan Scatterty, giám đốc điều hành Thistle Seafoods của Scotland cho biết, mức thuế bổ sung 35% đối với cá cod, cá haddock và cá minh thái của Nga sẽ là một thách thức to lớn đối với ngành. Chính phủ Anh nên hợp tác với EU thay vì đơn phương hành động, điều này chỉ làm suy yếu khả năng cạnh tranh của Anh. Các bên liên quan khác cũng cảnh báo rằng việc chỉ đánh bắt cá thịt trắng nội địa không đủ cho nhu cầu của Anh, trong khi Nga chi phối 45% nguồn cung cá trắng toàn cầu. Việc loại bỏ Nga trong chuỗi cung ứng thủy sản sẽ có tác động to lớn khi các doanh nghiệp cố gắng tìm nguồn thay thế. 

Dữ liệu thương mại quốc tế thường cung cấp một cái nhìn rõ ràng về quy mô của các ngành và chuỗi cung ứng. Là nhà cung cấp cá thịt trắng lớn nhất thế giới, vị trí của Nga ở đỉnh cao của chuỗi toàn cầu hóa đánh bắt, chế biến và bán hàng có thể được xác định thông qua thương mại toàn cầu. Theo Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC), năm ngoái, Nga đã XK 780.000 tấn cá trắng đông lạnh bỏ đầu và rút ruột (H&G), riêng cá minh thái, cá cod và cá haddock, trị giá 1,17 tỷ USD. Từ Nga, các loài cá thịt trắng chủ yếu đến Trung Quốc và Hà Lan, sau đó được vận chuyển về nước hoặc được chế biến trong các nhà máy thành philê. Sau đó, được Nga XK đến các thị trường tiêu dùng trên khắp thế giới trong các container lạnh. Ngoài ra, Nga cũng tự sản xuất philê cá cod và cá haddock trên một đội tàu đánh bắt cá đông lạnh trên biển (FAS). Hiện có khoảng 15-16 tàu FAS của Nga đang đánh bắt ở biển Barents. Các philê được XK mà không cần chế biến thêm ở các nước thứ 3. Anh là thị trường chủ yếu của loại sản phẩm này.  Dữ liệu lịch sử từ HMRC cung cấp bức tranh thực tế hơn về loại hình buôn bán cá trắng thứ hai này của Nga. Theo HMRC, vào năm 2020, Anh NK thủy sản của Nga trị giá 77 triệu bảng Anh, tương đương 15.900 tấn, gấp 20 lần lượng NK của Anh từ Nga so với năm 2021. Con số này cũng phù hợp với NK trong năm 2019 và 2018, khi Anh NK thủy sản của Nga trị giá 71 triệu bảng Anh và 63 triệu bảng Anh, theo HMRC. Để so sánh, vào năm 2021, Anh NK philê cá tuyết đông lạnh trị giá 106 triệu bảng chỉ từ Iceland và 40 triệu bảng philê cá tuyết ướp lạnh Iceland trị giá 40 triệu bảng. Giám đốc điều hành NK cá trắng đề xuất rằng NK của Anh có thể là 3,8 triệu bảng nếu Anh chỉ tính cá đông lạnh trên đất liền được gửi trực tiếp từ Murmansk ở miền bắc nước Nga. Điều này sẽ loại trừ việc NK cá của Nga qua các nước châu Âu, chẳng hạn như Na Uy và Hà Lan, những nước tái xuất hải sản của Nga được đánh bắt từ Biển Barents. Kể từ Brexit, Anh đã miễn kiểm tra hàng NK từ EU để giảm chi phí cho các nhà nhập khẩu. Điều này cũng có nghĩa là các nhà NK Anh phải tự ghi NK bằng HMRC, dữ liệu có thể bị mất trong quá trình này.  Ví dụ, một lượng lớn cá cod và philê cá haddock được đưa từ ngư trường hoặc từ các cảng của Nga đến Velsen (Hà Lan). Sau đó, chúng được chuyển đến Anh và các nơi khác. Phi lê cá cod và cá haddock đông lạnh của Nga cũng được cập cảng tại Na Uy và sau đó được chuyển đến Anh. Trong năm 2021, có lẽ đã có khoảng 8.000 tấn cá cod Nga xuất khẩu đến Hà Lan và được bán trên lục địa châu Âu. Thêm 1.500 tấn đã được chuyển đến Mỹ. Phần còn lại sẽ chuyển đến Anh. Đối với hàng NK philê cá haddock đông lạnh của Nga, Hà Lan đã vận chuyển 800 tấn đến Mỹ, 500 tấn đến EU, và phần còn lại đến Anh.

Hình ảnh minh họa

Khối lượng NK trong năm 2021 chắc chắn cao hơn trong năm 2020, do có một vài tháng việc NK phải ngừng vì Covid-19. Theo giám đốc HMRC, sản lượng nhập khẩu từ Nga ước tính khoảng 14.000 tấn vào năm 2020 và khoảng 16.000-17.000 tấn vào năm 2021.  HMRC từ chối trả lời liệu Brexit có thể ảnh hưởng đến số liệu NK từ Nga của họ hay không, mặc dù đáng chú ý, NK từ Hà Lan và các nước châu Âu khác vẫn phù hợp với xu hướng lịch sử. Dữ liệu xuất khẩu của Nga cũng cho thấy nước này đã XK 24.000 tấn philê cá cod đông lạnh sang Hà Lan vào năm 2021, chỉ có 4.439 tấn được gửi trực tiếp đến Anh, theo ITC. Trong philê cá haddock, 3.352 tấn được XK sang Hà Lan và 1.209 tấn được XK sang Anh. Các lỗ hổng trong dữ liệu thương mại của Anh kể từ Brexit đã được tìm thấy trước đó và số liệu có thể được sửa đổi. Vào tháng 4 năm 2021, sau vài tháng đầu tiên xáo trộn do Brexit, chính phủ Anh tiết lộ rằng xuất khẩu cá hồi Scotland đã được báo cáo thấp hơn 95%. Người phát ngôn của HMRC cho biết: "Số liệu thống kê thương mại nước ngoài bao gồm tất cả dữ liệu thương mại quốc tế được báo cáo cho HMRC. HMRC liên tục xem xét các số liệu thống kê của mình và sẽ chỉnh sửa chúng khi xác định được vấn đề. Tuy nhiên, chênh lệch trong nhập khẩu cá trắng của Anh từ Nga vẫn tiếp tục, với NK từ Nga năm 2022 vẫn thấp hơn đáng kể. Trong 5 tháng đầu năm 2022, nhập khẩu philê cá tuyết Nga chính thức của Anh chỉ là 37 tấn, trị giá 215.000 bảng Anh, giảm 98,9% về lượng và giá trị so với cùng kỳ năm 2020. Nhập khẩu cá tuyết chấm đen chỉ đạt 19 tấn trong giai đoạn này, trị giá 70.000 bảng Anh, cũng giảm 98% về khối lượng và giá trị so với từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2020. Anh NK một lượng lớn các sản phẩm thủy sản từ khắp nơi trên thế giới được sản xuất từ cá của Nga. Một phần lớn được chế biến ở Trung Quốc, sau đó tái xuất thành phẩm sang Anh, cùng các nước khác. Anh cũng NK một lượng lớn cá tẩm bột và cá chiên từ Đức, nước cũng sử dụng nguyên liệu thô của Nga. Thông thường, cá trải qua quá trình chế biến cơ bản ở Trung Quốc, trước khi chế biến giá trị gia tăng tại các nhà máy của Đức.

Thùy Linh (Theo undercurrentnews)